«Յար խուշտի» ռազմական պարը հայ ժողովրդական աւանդական պարարուեստում ունի բացառիկ արժէք, իր ոգով եւ իմաստով հայ պարարուեստի մեջ գլուխգործոց է, անգին Գոհար, այն դասւում է հայկական ռազմական ծափ պարերի շարքին: Հայկական ռազմական ծափ-պարերից են՝ «Խարզանի Յար», «Խուշտայ» կամ «Թաք Յար խուշտայ», «Սլիւանի Յար խուշտայ», «Մաչինոյ», «Մընդոյ», «Հալա կ’ըշտայ», «Դէ բժան», «Բժան» պարերը: Ռազմական Ծափ-պարերի մեջ առանցքային է ծափը, իրար դէմ դուրս եկող պարողների ծափերը, կարծէս թէ, փոխարինում են զէնքին եւ իւրովի նմանակում դրանց հարուածից առաջացած ձայնը:

«Յար խուշտայի»ռազմական պարի հիմնական պարաքայլն ընդմիջւում է հակառակորդ զոյգերի ծափերով եւ մէկ ոտքի ծունկը գետին զարկելով: «Յար խուշտայ» խաղացողները ռազմական տարազ են կրել, մէջքին՝ աջ կողմի առաջամասում կապել դաշոյն: Աւանդական «Յար խուշտա»-ն պարել են տղամարդիկ եւ կանայք, պարել են մարտից առաջ եւ մարտից հետոյ, մարտին հաղորդելով ռազմական հերոսական, յաղթական ոգի, ռազմական աստուածների ուժն ու զօրութիունը, իսկ մարտից հետօյ հաստատել են յաղթանակը:

Եթէ ուշադիր նայենք պարը, ապա կը տեսնենք, որ պարողների պարզուած ձեռքերը եւ նրանց շրջանաձեւ պտոյտները ուղղակիօրէն կրկնօրինակում են Արծուի երկնային ճախրանքը: Հզօր Արծիւը օդի մէջ թեւերը խշշացնելով, թափահարելով պատկերում է Ռազմի Աստծուն ներկայացնող խորհրդանիշը՝ Արծուի էութիւնը, ուժը եւ զօրութիւնը. «Յար խուշ տա» պարը Արծիւների մարտի կրկնօրինակում է:

Պարում են Արծուիներն արի, պարում են գոռ, պարում խրոխտ, պարում են յար, Արծուի նման սաւառնում, արծուաթեւերը խուշին տալիս, իրարու հասնում ուժ ու քաջութիւն տալիս իրար: Թեւերը հզոր տարածում, բացում, յետոյ դեպի իրար են գալիս, հզոր ափը ափին զարկում, ծափ զարկում ու ծափի մէջ չարը ջարդում: Կամաց հետ քաշւում, մի պահ կանգ առնում, Զօրեղ թեւերը նորից բացում, տարածում, ասես ճախրում են երկնքում, մի պտոյտ տալիս, ուժ առնում կրկին, որսում են պահը, թափ են տալիս իրենց թեւերը, շտկում, պտոյտներ անում, նորից են իրար գալիս, իրար հարուածում, հարուածում են ուսով, հարուածում են կրծքով, հարուածում են ծնկով: Ուսերը թափահարւում են վերեւ եւ ներքեւ ինչպէս ժողովուրդն է ասում՝ ժշխւում: Պարի կատարումն ուղեկցուել է դհոլի եւ զուռնայի նուագակցութեամբ, որը ամբողջացրել է ռազմական պարը:

Մեր պարագէտները եւ մշակութաբանները պարին տուել տարբեր անուանումներ եւ տարբեր մեկնաբանութիւններ՝ «եար խուշտայ», «եար խուշ տի»… Եար՝ պարսկերեն նշանակում է զէնքի ընկեր, նշանակում է նաեւ սիրեցեալ, ընկեր, իսկ խըշտ, խըշտիկ՝ կարճ նիզակ, զէնք: Ինչ-որ ժամանակ «յար խուշ տա»-ն կատարուել է արտասանական երգի ուղեկցութեամբ, յաճախակի կրկնուող մարտական բացականչութիւնները. «տօզիլբանօ», «տօզիլբան» եզրաբառի իմաստը յայտնի չէ, բացակայում է բանահիւսական ենթատեքստը:

Սակայն մեր դիտարկումը հնարաւորութիւն տուեց բացատրելու եւ հասկանալու «տօզիլբանօ», «տօզիլբան» եզրաբառի իմաստը: «Յար խուշ տա» պարի մէջ պայմանականօրէն, որպէս հակառակորդներ հանդէս եկող պարողները, երբ մօտենում են եւ պէտք է ձեռքի ափերը զարկեն իրար, տեղի է ունենում հետեւեալը. զարկի պահին զարկողը բացականչում է Տօզիլբանօ, նրա պայմանական մարտական հակառակորդը պատասխանում է զարկելով՝ Տօ զիլ բան: Պարի առաջին մասը աւետել է մարտիկների երեքանգամեայ ծափը, որից յետոյ նրանք ուղիղ գծաշարով յարձակուել են միմեանց վրայ, երեք անգամ ձեռքերը միմեանց զարկել, բացականչել են՝ Տօզիլբանօ, Տօզիլբան ու նորից ետ նահանջել:

Որպէսզի ճիշտ հասկանանք, «Տօ՛ զիլ բանօ»- «Տօ՛ զիլ բան» արտայայտութիւնը, մենք պէտք է ճիշտ ընկալենք «օ» տառի իմաստն ու գոյութիւնը հայերենի այբուբենի շարքի մէջ: Ներկայացնենք Օ-տառի ուսումնասիրութիւնը հայերէնում: Օ տառը հայ լեզուաբանութեան մէջ ներկայացւում է որպէս 12 րդ դարում Մաշտոցեան այբուբենին աւելացած օտար տառ եւ հնչիւն: (Ի դիւրութիւն եւ փոխանակ «աւ» երկբարբառագրութեան, ի փոխ առեալ ի յունէ եւ ի լատինէ, Օ,օ փակ եւ բոլորեալ, առ առավել արձակ հնչիւն բացմամբ շրթանց) (ՆՀԲ):